(μετάφραση)
Μέλισσα
Σε ξέρω;
Η πιο εξελιγμένη μορφή επικοινωνίας εκτός από τις ανθρώπινες γλώσσες δεν είναι η δράση ενός πιθήκου αλλά ενός εντόμου. Οι μέλισσες μπορούν να πληροφορούν η μία στην άλλη για την ποιότητα, την απόσταση και την ακριβή θέση μιας πηγής τροφής, χρησιμοποιώντας μια σύνθετη διαδοχή κινήσεων και δονήσεων που ονομάζεται ο ‘χορός της μέλισσας’. Και, αντίθετα με τα δελφίνια ή τις πρωτογενείς ‘γλώσσες’, μπορούμε πραγματικά να καταλάβουμε τι λένε οι μέλισσες μεταξύ τους (κάθε περιστροφή, για παράδειγμα, αντιπροσωπεύει περίπου 45 μέτρα απόστασης από τη φωλιά). Η ανακάλυψη αυτή και μόνο ήταν αρκετή για να χαρίσει στον Karl von Frisch το μοναδικό βραβείο Νόμπελ που έχει ποτέ δοθεί για μελέτη της συμπεριφοράς των ζώων.
Η γνώση μας όμως έχει συμπληρωθεί και με πιο πρόσφατες έρευνες. Οι μέλισσες έχουν την αίσθηση του χρόνου και η ικανότητά τους να βλέπουν και στο υπεριώδες φάσμα τις κάνει να έλκονται περισσότερο από κάποια χρώματα και υφές λουλουδιών σε σχέση με άλλα. Ακόμα μπορούν να μάθουν από τις εμπειρίες τους. Επίσης είναι ικανές να αναγνωρίζουν ανθρώπινα πρόσωπα. Δεδομένου ότι πολλοί άνθρωποι παλεύουν να επιτύχουν κάτι παρόμοιο μετά τα σαράντα, για πλάσματα που ο εγκέφαλός τους είναι όσο το κεφάλι μιας καρφίτσας είναι απόλυτα αξιοθαύμαστο. Ενώ οι μέλισσες, που επιβραβεύονται με νέκταρ όταν τους δείχνουν κάποιες φωτογραφίες συγκεκριμένων προσώπων και όχι όταν τους δείχνουν κάποιες άλλων, μαθαίνουν γρήγορα να ξεχωρίζουν τις διαφορές. Όχι βέβαια ότι πρέπει να κολλήσουμε σε αυτό. ΟΙ μέλισσες δεν ‘σκέπτονται’ με λογικό σε εμάς τρόπο. Ούτε φλυαρούν άσκοπα. Επικοινωνούν αποκλειστικά για δύο και μόνο θέματα: το φαγητό και το που θα μπορούσαν να φτιάξουν την επόμενη κυψέλη τους. Τα ‘πρόσωπα’ του πειράματος λειτουργούσαν για τις μέλισσες καθαρά σαν μάλλον περίεργα σε εμφάνιση λουλούδια και όχι σαν άνθρωποι που θα ήθελαν να γνωρίσουν σε κοινωνικό επίπεδο. Αντίστοιχα, μια μέλισσα μόνη της, όσο έξυπνη και είναι, όταν χωριστεί από την κυψέλη της έχει πολύ περιορισμένες δυνατότητες σαν κατοικίδιο.
Δεν είναι δύσκολο να καταλάβουμε γιατί οι μέλισσες ήταν ιερές για τους Αρχαίους Έλληνες, τους Αιγυπτίους και τους Βαβυλωνίους. Όχι μόνο επειδή η φωλιά είναι η επιτομή μιας καλά οργανωμένης κοινωνίας αλλά και γιατί είναι γεμάτη δράματα. Η νέα βασίλισσα, αμέσως μόλις εξοντώσει όλες τις αδελφές της, απογειώνεται για τη ‘γαμήλια τελετή’ κατά την οποία ζευγαρώνει στον αέρα με πάνω από δεκαπέντε κηφήνες. Όλοι οι κηφήνες πεθαίνουν (τα πέη τους εκρήγνυνται με ένα ηχηρό κρότο, αφήνοντας την άκρη του μέσα της ανενεργή ) και η βασίλισσα επιστρέφει φορτωμένη με τόσο σπέρμα, που είναι αρκετό για να τροφοδοτήσει με απογόνους ολόκληρη την αποικία μόνη της. Η βασίλισσα μπορεί να αποθέτει μέχρι 1.500 αυγά κάθε μέρα κατά τη διάρκεια των τριών χρόνων της ζωής της. Δέχεται συνεχώς περιποιήσεις και φαγητό από τις συνοδούς εργάτριες. Περιστασιακά η χημική ισορροπία ταράζεται και κάποιες εργάτριες αρχίζουν να αποθέτουν επίσης αυγά, αλλά οι επαναστάτριες καταστέλλονται αδυσώπητα και όλα τα αυγά τους τρώγονται αμέσως από τις άλλες εργάτριες.
Οι μέλισσες δεν αναπτύχτηκαν στο Νέο Κόσμο. Τις εισήγαγαν οι Άγγλοι αποικιοκράτες. Οι ιθαγενείς Αμερικανοί τις αποκαλούσαν ‘’οι μύγες των λευκών’.
Το είδος Apis mellifera, μέλισσα η μελιτοφόρος, μας προμηθεύει με τη μόνη βρώσιμη έκκριση, εκτός από το γάλα, που μπορούμε να πάρουμε από ένα ζώο χωρίς να το τραυματίσουμε. Το καλά αποθηκευμένο και σφραγισμένο μέλι είναι μια τροφή που δεν χαλάει ποτέ. Οι αρχαιολόγοι δοκίμασαν φαγώσιμο μέλι 3.000 χρόνων, που ανακάλυψαν μέσα στους τάφους των Φαραώ. Το μέλι είναι ‘υγροσκοπικό’, δηλαδή μπορεί να απορροφήσει και να διατηρήσει την υγρασία έτσι ώστε η μούχλα ή τα βακτήρια που το αγγίζουν χάνουν γρήγορα τη δική τους υγρασία και πεθαίνουν. Το μέλι όμως αντιπροσωπεύει μόλις το ένα πεντηκοστό της πραγματικής οικονομικής σημασίας που έχουν οι μέλισσες για τον άνθρωπο. Μόνο στις ΗΠΑ κάθε χρόνο, οι μέλισσες επικονιάζουν σοδειές αξίας $19 δισεκατομμυρίων. Χωρίς αυτές δεν θα υπήρχε γεωργία. Κάθε τρίτη μπουκιά που βάζουμε στο στόμα μας την οφείλουμε στις μέλισσες.